Stadslandbouwproject breed opgezet en toekomstbestendig

In 2008 hebben we (Job Suijker en ik) een concept plan gelanceerd om in en om Den Haag te komen tot een breedopgezet Stadsland- en tuinbouwproject bedoeld voor informatie, recreatie en educatie. Gedacht werd toen aan een informatieplek in de stad als een etalage voor en kanaal naar een groter (10ha) project ergens in de buurt van Den Haag. Bewustzijn van gezonde voeding (en dus een gezonde productiewijze) en een sterke betrokkenheid van burgers bij boeren waren speerpunten. 
Voor een groot deel is onderstaand concept een verdicht model, dat zich leent voor toepassing binnen stadsgrenzen. 

Productietuin met kraam.
Kern van het ontwerp is een productie tuin waarnaast voor bv 1 a 2 dagen per week een kraampje staat voor directe verkoop. Eventueel overige oogst kan naar een of meerdere nabijgelegen instellingskeukens of restaurants.
Het kan zijn dat door schaars beschikbare ruimte de productietuin over meerdere locaties verspreid is.

Gemeenschapstuin.
Tegen de productietuin aan of tenminste dichtbij kan een tuin komen voor en door buurtbewoners.
Naast een groente-, fruit- en kruidendeel is er ook ruimte voor verblijf en ontmoeting. Ook is er een bloementuin en zo mogelijk plek voor wat dieren. Een beschutte, overdekte ruimte faciliteert gezamenlijk bereiden en eten van de oogst en geeft beschutting voor pauzes.

Buurttuintjes.
Rondom of dichtbij het project zijn een reeks kleinere moestuintjes voor individuele buurtbewoners of gezinnen. Zo'n tuintje kan men krijgen als er ook meegeholpen wordt in de gemeenschapstuin.
Strook biodiversiteit ondersteunende natuur.
Om of naast het project of delen ervan ligt een strook 'vrije' natuur. Zo'n plek versterkt biodiversiteit en bevordert een natuurlijk evenwicht in het hele project.

Boomgaard
Bij beschikbaarheid extra grond is een boomgaard met noten en fruit een belangrijke toevoeging en versterking. Zo'n boomgaard kan ook een park-achtig functie hebben en verblijf en ontmoeting faciliteren.
Bomen in de nabij gelegen straten kunnen het geheel versterken en completeren.

Educatieve tuin
Als er scholen in de buurt zijn, kan er een deel ingericht worden om ook wat meer rondom voedsel te laten zien, zoals naast tuinieren: oogsten, bewaren, verwerken en -natuurlijk- opeten.

Compost.
Compostprojecten voor 'eigen' tuin- en keuken resten en buurtcompostering door compostbakken, composttrommels en wormenhotel.

Klimaat en milieu.
Uitgangspunten bij het hele project zijn:
- respect voor de natuur (ondersteunen en bevorderen biodiversiteit)
- geen gebruik van kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen
- gebruik van zoveel mogelijke natuurlijke materialen
- zoveel mogelijk korte of gesloten kringlopen
- efficiënt watermanagement: overvloedig hemelwater wordt gebufferd voor tijden van schaarste
- slim ontwerp zorgt voor juist gebruik van zon en wind en tempert extremen

Bezetting
Afhankelijk van de grootte van de productietuin is er tenminste één (ervaren) tuinder aanwezig.
Deze kan desgewenst ook begeleiding geven aan bv stagiaires en vrijwilligers. Zij/hij stuurt ook de kraamverkoop aan. Als de tuinderij zich er voor leent kunnen ook anderen in de tuin werken. Denk daarbij aan mensen in een herintredingstraject of in bijzondere arbeidsomstandigheden.
Voor de gemeenschapstuin is er ook een (parttime) mederwerker met moestuin ervaring. Zij/hij is verantwoordelijk voor coaching en begeleiding van de betrokken buurtbewoners, plannen en uitvoeren van activiteiten zo mogelijk samen met vrijwilligers.
Ook deskundigheidsbevordering van de medewerkers en de buurttuiniers is belangrijk.

Mogelijkheden en uitdagingen
Een en ander is sterk afhankelijk van de beschikbare plek en waar die zich voor leent. Uitdaging voor ook een desolate plek is om daar een productief paradijs van te maken.
Succes van het kraampje hangt ook samen met de ligging (bijvoorbeeld dicht bij/aan een drukke verkeersroute of dicht bij een winkelcentrum.
Een weldoordacht permacultuurontwerp voor zo'n plek kan allerlei invloeden van de plek zelf en van buiten kan van heel veel uitdagingen ook oplossingen maken. Belangrijke elementen zoals water, wind, zon en bodem kunnen in zo'n ontwerp maximaal gebruikt worden waar nodig of waar gewenst sterk getemperd worden. Zo'n project wordt dan een sterk ecosysteem met talloze min- en micro-systeempjes die voor diversiteit, veerkracht en weerbaarheid zorgen. Daarmee wordt het project naast een voorbeeld van een divers en breed opgezet productie-project ook een voorbeeld van hoe we op verantwoorde manier kunnen omgaan met (steeds schaarser worden) grondstoffen, uitgeputte bodems, effecten van klimaatverandering (ook in relatie tot leefbaarheid) en dan ook nog gemeenschapszin versterken.

Speciale uitdagingen zijn:
- beschermen van oogst tegen diefstal door dier en mens
- het proces van acceptatie en appreciatie in de wijk opgang brengen en dan versterken.
- de effecten van de toenemende weersextremen op productie onder controle zien te krijgen
- een lange aanlooptijd kunnen hebben om de tuin tot wasdom te kunnen brengen
- fruit en noten duurt 5 tot 10 jaar of meer tot er een rijke oogst kan zijn
- het op één lijn brengen van alle betrokken partijen en instanties en met hen een korte èn lange termijn visie ontwikkelen

Speciale mogelijkheden zijn:
- Het samen brengen van productie, oogst en verkoop dicht bij elkaar en midden in de wijk of buurt (tuin + kraampje) versterkt het geheel enorm. Het heeft ook een educatieve waarde brengt mensen dichter bij de bron van hun voedsel.
- Ook het produceren van voedsel voor bijvoorbeeld instellingskeuken, voedselbanken en vergelijkbare sociaal waardevolle initiatieven kan de waardering voor het project verhogen
- De tuin(en) kunnen ook een ondersteunende rol spelen door ruimte te bieden aan individuele gezondheidstrajecten (geestelijk en/of fysiek) van burgers is begeleiding van desbetreffende instanties.
- Het ervaring opdoen (juist in deze spannende tijden) in het samenbrengen van alle nodige partijen om dit tot een succes te maken. 

Ten slotte
Als ik kijk naar de (nabije) toekomst kan ik niet anders dan zeer groot belang hechten aan het zoveel mogelijk produceren van gezond voedsel zo dicht mogelijk bij huis (dus in onze regio). Dat geeft meer controle over kwaliteit, maakt het ontstaan van kringlopen in de nutriënten mogelijk, vermindert de energie die nodig is voor vervoer, opslag en distributie. Er zullen daartoe andere manieren van akkerbouw en veeteelt in de regio nodig zijn en betere relaties tussen boeren, mensen en natuur. Maar ook in de stad kan ontzettend veel gerealiseerd worden. 
Een stadslandbouwproject zoals boven beschreven kan daar een voorbeeld van zijn. Ik hoop dat we met de expertise van Permacultuurcentrum Den Haag bij de cursisten, deskundigen en deelnemers ontstaan is bij kunnen dragen aan een geïntegreerd ontwerp en hulp bij realisatie en instandhouding. Uitdaging voor ons dat we in zo'n project zowel de mogelijkheden van permacultuur kunnen inbrengen en in de praktijk toetsen en daarin de wensen, ideeën en verwachtingen van alle betrokken een plek laten hebben. 
Waar de schaal waarop it zou moeten plaatsvinden al een uitdaging op zich is, leggen we de lat nog een stuk hoger door naast voedselproductie ook velerlei klimaat-, sociale en economische aspecten van probleem naar oplossing te willen brengen.
Het zou een voorbeeldproject voort Nederland kunnen zijn dat vanaf dan ookmeegenomen kan worden in stedelijk planning en ontwikkeling.